Kannada Samaasagala Parichaya Notes

ಕನ್ನಡ ಸಮಾಸಗಳ ಪರಿಚಯ ಮತ್ತು ವಿಧಗಳು

ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಪದಗಳ ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ರಚನೆ ಅತ್ಯಂತ ಸುಂದರವಾದುದು. ಪದಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿ ಹೊಸ ಅರ್ಥ ನೀಡುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯೇ ಸಮಾಸ. ನೀವು ಸ್ಪರ್ಧಾತ್ಮಕ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳಿಗೆ ಸಿದ್ಧರಾಗುತ್ತಿರಲಿ ಅಥವಾ ಭಾಷಾ ಜ್ಞಾನಕ್ಕಾಗಿ ಓದುತ್ತಿರಲಿ, ಈ ಮಾಹಿತಿ ನಿಮಗೆ ಅತ್ಯಗತ್ಯ.

ಕನ್ನಡ ಸಮಾಸಗಳ ಪರಿಚಯ ಮತ್ತು ವಿಧಗಳು

ಈ ಮೂಲವು ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಕರಣದ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವಾದ ಸಮಾಸಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವಿಧಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಮಗ್ರ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಎರಡು ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಹೊಸ ಪದವಾಗುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಾ, ಇಲ್ಲಿ ಎಂಟು ಮುಖ್ಯ ಸಮಾಸಗಳನ್ನು ಉದಾಹರಣೆಗಳ ಸಹಿತ ಪರಿಚಯಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪಠ್ಯವು ನಾಮಪದಗಳ ಸೇರ್ಪಡೆ, ವಿಶೇಷಣಗಳ ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಸಮಾಸಗಳನ್ನು ವರ್ಗೀಕರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರೊಂದಿಗೆ, ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳ ಮಿಶ್ರಣದಿಂದಾಗುವ ಅರಿ ಸಮಾಸದ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಇಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ, ಈ ಜ್ಞಾನಕೋಶವು ಕರ್ನಾಟಕದ ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಭಾಷಾ ಆಟಗಳಂತಹ ಇತರ ಉಪಯುಕ್ತ ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಸಮಾಸದ ಬಿಡಿಸಿ ಬರೆಯುವ ರೂಪವಾದ ವಿಗ್ರಹ ವಾಕ್ಯ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ-ಉತ್ತರ ಪದಗಳ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಈ ಮೂಲವು ಸರಳವಾಗಿ ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.

ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಕರಣದಲ್ಲಿ ಸಮಾಸಗಳ ಕುರಿತು ವಿವರವಾದ ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು ಇಲ್ಲಿವೆ:

ಸಮಾಸದ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ: ಎರಡು ಅಥವಾ ಅನೇಕ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ವಿಭಕ್ತಿ ಪ್ರತ್ಯಯವು ಲೋಪವಾಗಿ ಒಂದು ಪದವಾಗುವುದನ್ನು 'ಸಮಾಸ' ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಪದವನ್ನು ಪೂರ್ವಪದ ಎಂದೂ, ಎರಡನೇ ಪದವನ್ನು ಉತ್ತರ ಪದ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಸಮಾಸ ಪದವನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ಬರೆಯುವ ವಿಧಾನಕ್ಕೆ 'ವಿಗ್ರಹ ವಾಕ್ಯ' ಎಂದು ಹೆಸರು.

ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಎಂಟು ವಿಧಗಳಿವೆ:

೧. ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ: ಎರಡು ನಾಮಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾದಾಗ ಉತ್ತರ ಪದದ ಅರ್ಥವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಷಷ್ಠಿ ಅಥವಾ ಸಪ್ತಮಿ ವಿಭಕ್ತಿ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು ಲೋಪವಾಗುತ್ತವೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಕಾಲಿನ + ಬಳೆ = ಕಾಲುಬಳೆ, ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ + ಕನಸು = ಹಗಲುಗನಸು.

೨. ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ: ಪೂರ್ವಪದ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಪದಗಳು ವಿಶೇಷಣ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷ್ಯ ಸಂಬಂಧದಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದರೆ ಅದು ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ. ಅಂದರೆ ಒಂದು ಪದವು ಮತ್ತೊಂದು ಪದದ ಗುಣವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಹಿರಿದು + ಮರ = ಹೆಮ್ಮರ, ಬಿಳಿಯ + ಮುಗಿಲು = ಬೆಳ್ಮುಗಿಲು.

೩. ದ್ವಿಗು ಸಮಾಸ: ಸಮಾಸದ ಪೂರ್ವಪದವು ಸಂಖ್ಯಾವಾಚಕವಾಗಿದ್ದು, ಉತ್ತರಪದವು ನಾಮಪದವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ದ್ವಿಗು ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲಿಯೂ ಉತ್ತರ ಪದದ ಅರ್ಥವೇ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಒಂದು + ಕಟ್ಟು = ಒಗ್ಗಟ್ಟು, ಮೂರು + ಲೋಕ = ಮೂರ್ಲೋಕ.

೪. ಅಂಶೀ ಸಮಾಸ: ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಪದಗಳು ಅಂಶ (ಭಾಗ) ಮತ್ತು ಅಂಶೀ (ಪೂರ್ಣವಸ್ತು) ಭಾವದಿಂದ ಸೇರಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ಅಂಶೀ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ನಾಲಿಗೆಯ + ತುದಿ = ತುದಿನಾಲಿಗೆ, ಮೈಯ + ಒಳಗೆ = ಒಳಮೈ.

೫. ದ್ವಂದ್ವ ಸಮಾಸ: ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ನಾಮಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾದಾಗ ಎಲ್ಲಾ ಪದಗಳ ಅರ್ಥವೂ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ದ್ವಂದ್ವ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಗಿಡವೂ + ಮರವೂ = ಗಿಡಮರ, ರಾಮನು + ಲಕ್ಷ್ಮಣನೂ = ರಾಮಲಕ್ಷ್ಮಣ.

೬. ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸ: ಎರಡು ಅಥವಾ ಅನೇಕ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾದಾಗ ಆ ಎರಡು ಪದಗಳ ಅರ್ಥ ಪ್ರಧಾನವಾಗದೆ, ಬೇರೊಂದು (ಮೂರನೇ) ಪದದ ಅರ್ಥವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುವುದನ್ನು ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಕೆಂಪಾದ + ಕಣ್ಣು ಉಳ್ಳವನು = ಕೆಂಗಣ್ಣ (ಇದು ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ), ಚಕ್ರವನ್ನು ಪಾಣಿಯಲ್ಲಿ ಉಳ್ಳವನು = ಚಕ್ರಪಾಣಿ.

೭. ಕ್ರಿಯಾ ಸಮಾಸ: ಸಮಾಸದ ಉತ್ತರ ಪದವು ಕ್ರಿಯಾಸೂಚಕವಾಗಿದ್ದರೆ (ಧಾತು ಅಥವಾ ಕ್ರಿಯಾಪದ) ಅದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಮುದ್ದನ್ನು + ಮಾಡು = ಮುದ್ದುಮಾಡು, ಕಣ್ಣನ್ನು + ತೆರೆ = ಕಣ್ದೆರೆ.

೮. ಗಮಕ ಸಮಾಸ: ಪೂರ್ವಪದವು ಸರ್ವನಾಮ ಅಥವಾ ಕೃದಂತವಾಗಿದ್ದು, ಉತ್ತರಪದವು ನಾಮಪದವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ಗಮಕ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುವರು. ಇದರಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಪದದ ಅರ್ಥವೇ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಇವನು + ಮುದುಕ = ಈ ಮುದುಕ (ಸರ್ವನಾಮ), ಮಾಡಿದುದು + ಅಡುಗೆ = ಮಾಡಿದಡುಗೆ (ಕೃದಂತ).

ವಿಶೇಷ ಸೂಚನೆ -

ಅರಿ ಸಮಾಸ: ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕನ್ನಡ ಪದಕ್ಕೆ ಕನ್ನಡ ಪದ, ಸಂಸ್ಕೃತಕ್ಕೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದ ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಬೇಕು. ಒಂದು ವೇಳೆ ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾದರೆ ಅದನ್ನು 'ಅರಿ ಸಮಾಸ' ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

• ಉದಾಹರಣೆ: ಗಜದ + ದಳ = ಗಜದಳ, ಮಂಗಳದ + ಆರತಿ = ಮಂಗಳಾರತಿ.

ಸಮಾಸ ಎನ್ನುವುದು ವಿವಿಧ ಹೂವುಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಒಂದು ಸುಂದರ ಹಾರವನ್ನು ಕಟ್ಟಿದಂತೆ; ಅಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಒಂದು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಹೊಸ ರೂಪವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತವೆ.